ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ মাধ্যমৰ নেতৃত্বত অনুসূচীত জাতি, জনজাতি, দলিত, আদিবাসী, অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণী উপেক্ষিত

ভাৰতবৰ্ষৰ  ৰাষ্ট্ৰীয় ইংৰাজী ছপা মাধ্যম, বৈদ্যুতিন মাধ্যম, হিন্দী ছপা মাধ্যম আৰু বৈদ্যুতিন মাধ্যম আৰু ডিজিটেল মাধ্যমৰ নেতৃত্বকাৰী স্থানবোৰত  সাধাৰণ জাতিৰ লোকসকলেই প্ৰাধান্য বিস্তাৰ কৰিছে। Oxfam India  আৰু Newslaundry নামৰ বেৱচাইটৰ জৰিয়তে ২০১৮ৰ অক্টোবৰ মাহৰপৰা ২০১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহলৈ এলানি  সংবাদ মাধ্যমত কৰা ‘Who tells our stories matters – Representation of marginlised caste groups in Indian newsrooms’ শীৰ্ষক অধ্যয়নত এই কথা প্ৰকাশ পাইছে। অধ্যয়নত প্ৰকাশ পাইছে যে, ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ মাধ্যমত অনুসূচীত জাতি, জনজাতি, দলিত, আদিবাসী, অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীকে ধৰি সাামাজিক স্তৰবোৰৰ নিম্নবৰ্গত বাস কৰা লোকসকল উপেক্ষিত হৈ আছে।  

অৱশ্যে এই সংবাদ মাধ্যমবোৰত অনুসূচীত জাতি, জনজাতি, দলিত, আদিবাসী, অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীৰ বিষয়বোৰ গুৰুত্ব সহকাৰে প্ৰকাশ কৰাৰ বিষয়টোত উক্ত সমীক্ষাই কোনো কথা কোৱা নাই।

সমীক্ষাত প্ৰকাশ পাইছে যে, বৈদ্যুতিন সংবাদ মাধ্যম ১২১ টা নিউজৰুমৰ নেতৃত্বকাৰী স্থান,  যেনে – মূখ্য সম্পাদক, ব্যৱস্খাপক সম্পাদক,  এডিটৰ, কাৰ্যবাহী সম্পাদক, ব্যুৰো’ চীফ, ইনপুট-আউটপুট এডিটৰৰ দৰে স্থানৰ ১০৬– টাতেই সাধাৰণ জাতিৰ সাংবাদিক আছে, আৰু এইবোৰৰ কোনো এটাতেই অনুসূচীত জাতি অথবা অনুসূচীত জনজাতিৰ লোক নাই।

মূল ফ্লেগশ্বিপ বিতৰ্কৰ অনুষ্ঠানবোৰৰ এংকৰসকলৰ চাৰিজনৰ তিনিজনেই সাধাৰণ জাতিৰ । এনে স্থানত দলিত, আদিবাসী অথবা অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীৰ লোকসকল নাই। এনে ফ্লেগশ্বিপ বিতৰ্কৰ অনুষ্ঠানবোৰত যিসকলে ভাগ লয়, তেওঁলোকৰ ৭০ শতাংশই সাধাৰণ জাতিৰ  লোক। ইংৰাজী মাধ্যমৰ কাকতত প্ৰকাশিত প্ৰবন্ধবোৰৰ ৫ শতাংশ প্ৰবন্ধহে দলিত অথবা আদিবাসীসকলে লিখে। হিন্দীভাষাত প্ৰকাশিত কাকতত এই হাৰ ১০ শতাংশ ।

নিউজ বে’ৱচাইটসমূহৰ ৭২ শতাংশ ‘বাইলাইন’, অৰ্থাৎ নিজৰ নামত প্ৰকাশিত প্ৰবন্ধৰ ৭২ সাধাৰণ জাতিৰ সাংবাদিকে  লিখে। ১২ খন আলোচনীৰ ‘কভাৰপে’জ’ নিবন্ধ  হিচাপে প্ৰকাশিত ৯৭২ টা নিবন্ধৰ মাত্ৰ ১০টাহে জাতি-ভেদ প্ৰথাৰ সৈতে জড়িত বিষয়বোৰৰ ওপৰত লিখা ।

২০১১–ৰ লোকপিয়লৰ তথ্য মতে অনুসূচীত জাতিৰ লোকৰ সংখ্যা  ১৬.৬ শতাংশ আৰু অনুসূচীত জনজাতিৰ  ৮.৬শতাংশ। ১৯৫০ চনৰ পিয়লৰ তথ্য মতে অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীৰ লোকৰ সংখ্যা ৫৬ শতাংশ । ১৯৮০ চনৰ মণ্ডল কমিচনৰ প্ৰতিবেদন মতে তেওঁলোকৰ সংখ্যা ৫২ শতাংশ। আনহাতে ২০০৬ চনৰ নেচনেল চেম্পল চাৰ্ভে অৰ্গেনাইজেচনৰ তথ্যই অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীৰ লোকৰ সংখ্যা  ৪১ শতাংশ বুলি সদৰি কৰিছে।   

চি এন এন –নিউড ১৮, ইণ্ডিয়া টুডে, মিৰৰ নাও, এন ডি টি ভি ২৪।৭, ৰাজ্যসভা টেলিভিছন, ৰিপাব্লিক টি ভি, আৰু টাইমছ নাওকে ধৰি একাংশ ইংৰাজী মাধ্যমৰ ৰাষ্ট্ৰীয়  বৈদ্যুতিন সংবাদ মাধ্যমৰ সংবাদ পৰিবেশনৰ ধাৰাৰ  অধ্যয়নে দেখুৱাইছে যে, এই সংবাদ মাধ্যমসমূহত নেতৃত্বকাৰী অৱস্থানত থকা ৮৯ শতাংশ লোকেই সাধাৰণ জাতিৰ  আৰু এজনো অনুসূচীত জাতি, অনুসূচীত জনজাতি, বা অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীৰ লোক নেতৃত্ব বহনকাৰী পদবোৰত  নাই।

২০১৮ চনৰ  অক্টোবৰ মাহৰপৰা ২০১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ ভিতৰত অনুষ্ঠিত কৰা তেওঁলোকৰ ফ্লেগশ্বিপ বিতৰ্কৰ ১৯৬৫ টা অনুষ্ঠানত ১,৮৮৩ জন পেনেলিষ্টে অংশ লয়। তেওঁলোকৰ ৪৭ জন এংকৰৰ ৩৩ জন উচ্চবৰ্ণৰ। ‘আধাতকৈও বেছি বিতৰ্কত উচ্চবৰ্ণৰ লোকে ভাগ লয়, যিটোৱে ভাৰতীয় ইংৰাজী বৈদ্যুতিন সংবাদ মাধ্যমত জাতি-ভেদ প্ৰথাৰ প্ৰাধান্যৰ কথাকেই সূচাইছে’ – বুলি অধ্যয়নত কোৱা হৈছে। ‘ৰাজ্যসভা টেলিভিছনৰ অনুষ্ঠানবোৰত ৮০ শতাংশতকৈও অধিক অংশগ্ৰহণকাৰী উচ্চবৰ্ণৰ’—বুলিও প্ৰকাশ।

আটাইকেইটা সংবাদ মাধ্যমৰ অনুষ্ঠানৰ  মূল  অংশগ্ৰহণকাৰীসকলৰ ৬০-৭০ শতাংশ উচচবৰ্ণৰ। ইণ্ডিয়া টুডে আৰু টাইমচ নাওৰ ১০ শতাংশ অংশগ্ৰহণকাৰীহে অনুসূচীত জাতি, অনুসূচীত জনজাতি, বা অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীৰ লোক। এই আটাইকেইটা সংবাদ মাধ্যমৰ বিতৰ্কৰ অনুষ্ঠানত ভাগ লোৱা ৩০ শতাংশ লোক হয়  ধৰ্মীয় সংখ্যালঘূ সম্প্ৰদায়ৰ, অথবা তেওঁলোকৰ জাতিৰ বিষয়ে জানিব পৰা ন’গল। বাকীসকলৰ ভিতৰত ৭৯ শতাংশ উচ্চবৰ্ণৰ আৰু ১৩ শতাংশ অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীৰ লোক।  

‘এই অনুষ্ঠানবোৰত ভাগ লোৱা প্ৰতি পাঁচজনৰ দুজনেই কোনো এটা ৰাজনৈতিক দলৰ সদস্য, যিটোৱে ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক শক্তি আৰু সংবাদ মাধ্যমৰ মাজত থকা গভীৰ পেশাদাৰী দক্ষতাকেই প্ৰতিফলিত কৰে। এওঁলোকৰ ৬৫ শতাংশই সাধাৰণ জাতিৰ অথবা ধৰ্মীয় সংখ্যালঘূ সম্প্ৰদায়ৰ। ব্যৱসায়ী বা থিংকটেংক হিচাপে পৰিগণিত  অংশগ্ৰহণকাৰীৰ বেছিভাগেই সাধাৰণ জাতিৰ, বিতৰ্কত ভাগ লবলৈ অহা ধৰ্মীয় সংখ্যালঘূ সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলে প্ৰায়ে ধৰ্মীয় গোট বা অনুষ্ঠানক প্ৰতিনিধিত্ব কৰি আহে। এনে বিতৰ্কত  ধৰ্মীয় সংখ্যালঘূ সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলৰ বিষয়বোৰ এনেদৰেই নিজৰ ধৰ্মীয় পৰিচিতিৰ আৱৰ্ততেই সীমাবদ্ধ হৈ থাকে।   

ৰাজনৈতিক বিতৰ্কত ভাগ লবলৈ নিমন্ত্ৰণ দিয়া অংশগ্ৰহণকাৰীসকলৰ ৭০ শতাংশ সাধাৰণ জাতিৰ। তেওঁলোক ওলোৱা মুঠ অনুষ্ঠানসমূহৰ পৰিসংখ্যা চালে দেখা যায় যে  এনে অংশগ্ৰহণকাৰীৰ অনুপাত ৮০ শতাংলৈ বৃদ্ধি পাইছে।

যি বিষয়েই নহওক, অনুসূচীত জনজাতিৰ লোকসকলৰ প্ৰতিনিধিত্ব আটাইতকৈ দুৰ্বল। আন ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ গোটবোৰৰ বাবে এনে বিতৰ্কত ভাগ লোৱাৰ দুৱাৰ  প্ৰায় বন্ধৰ দৰে।

ইংৰাজী ছপা মাধ্যমৰ দ্য ইকনমিক টাইমচ, হিন্দুস্তান টাইমচ, দ্য হিন্দু, দ্য ইণ্ডিয়ান এক্সপ্ৰেছ, দ্য টেলিগ্ৰাফ, দ্য টাইমচ অৱ ইণ্ডিয়াৰ দৰে ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ মাধ্যমত ৯২  শতাংশ নেতৃত্ব বহনকাৰী অৱস্থানত সাধাৰণ জাতিৰ  লোক আছে। এইবোৰ অনুসূচীত জাতি, অনুসূচীত জনজাতি, বা অন্যান্য পিচপৰা শ্ৰেণীৰ কোনো প্ৰতিনিধিত্ব নাই।

উক্ত সময়চোৱাৰ ভিতৰত তেওঁলোকে ছখন বাতৰিকাকতৰ ১৬,০০০ নিবন্ধ অধ্যয়ন কৰে। দ্য হিন্দু কাকতখনৰ  বাহিৰে আনকেইখনত ৬০ শতাংশ নিবন্ধ সাধাৰণ জাতিৰ  লোকে লিখা। উচ্চপৰ্যায়ৰ লেখকসকলৰ ৮০ শতাংই সাধাৰণ জাতিৰ । দ্য ইকনমিক টাইমচ কাকতত এই হাৰ ৯৬ শতাং। ব্যৱসায় পৃষ্ঠাৰ নিজৰ নামত প্ৰকাশিত হোৱা বাতৰৰিৰ ৭২ শতাংশ লোক সাধাৰণ জাতিৰ, প্ৰথম পৃষ্ঠাত এই হাৰ ৬২ শতাংশ।

ডিজিটেল মাধ্যমতো ছবিখন মোটামুটিভাৱে একেই । নিউজ মিন্ট, দ্য প্ৰিণ্ট, দ্য কুইণ্ট, দ্য ৱায়াৰ নামৰ ইংৰাজী ভাষাৰ আৰু নিউডলণ্ড্ৰী আৰু  সত্যাগ্ৰহ নামৰ হিন্দী ৱেবচাইটকেইটাক সাঙুৰি চলোৱা অধ্যয়নকালত দেখা গৈছে যে, নেতৃত্ববহনকাৰী স্থনত সাধাৰণ জাতিৰ সাংবাদিকসকলেই প্ৰধান্য পাইছে। দ্য কেন, নিউজলণ্ড্ৰী (ইংৰাজী),নিউজলণ্ড্ৰী(হিন্দী),সত্যাগ্ৰহৰ দৰে ৱেবচাইটৰ সকলোবোৰ নেতৃত্ববহনকাৰী স্থানত উচ্চবৰ্ণৰ লোকেই আছে। ছপা বা বৈদ্যুতিন মাধ্যমৰ দৰেই ডিজিটেল মাধ্যমতো অনুসূচীত জনজাতি একেবাৰেই উপেক্ষিত।  তথাপিও ডিজিটেল মাধ্যমত অন্তৰ্ভুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত বাধাৰ প্ৰাচীৰ তুলনামূলকভাৱে কম আৰু ফ্ৰিলেন্স লেখক, ছাত্ৰ তথা  বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত কাম কৰা কৰ্মীসকলে লিখাৰ সুযোগ পায় বাবে ডিজিটেল মাধ্যমত  এই  লোকসকলে কিছু প্ৰাধান্য পাইছে।

হিন্দী ভাষাৰ ছপা আৰু বৈদ্যুতিন মাধ্যমৰ এনে দিশবোৰৰ ওপৰতো অধ্ধ্বযয়নৰ প্ৰতিবেদনত বিশদভাৱে আলোচনা  কৰা হৈছে।