ধ্ৰুপদী ভাষা, অসম সাহিত্য সভা, মান্য আলোচনী আদি….

অসমীয়া ভাষালৈ ধ্ৰুপদী ভাষাৰ স্বীকৃতিৰ সন্দৰ্ভত কিছু কথা কবলৈ মন গৈও অৱেশষত কোৱা হৈ উঠা নাছিল।ইতিমধ্যে বহু পানী ঘোলা হৈয়ে গ’ল। অসমীয়া ভাষাই ধ্ৰুপদী ভাষাৰ স্বীকৃতি পোৱাৰ সময়ত স্বভাৱিকতে মনত ৰং লাগিছিল আৰু কিবা এষাৰ লিখোঁ বুলি ভাবোঁতেই ইমান বিতৰ্ক উঠিল যে, লিখিবলৈ গৈয়ো থমকি ৰ’লোঁ। ‘ধ্ৰুপদী’ অভিধাটো ভাল লাগে। মাতৃভাষালৈ যিকোনো স্বীকৃতিয়েই স্বাগতম!ইযে আইৰ মুখৰ ভাষা! পিচে ধ্ৰুপদী বুলিলে যেনেকুৱা অনুভৱ হয়, তাতকৈ সুৱদি-সুৰীয়া অসমীয়া ভাষা বুলিলে আৱেগটো উথলি উঠে। বহু ঠাই নুঘূৰিলেও কিছু ঠাই ঘূৰিছোঁ। অসমীয়া ভাষাটোৰ সমান সুৱদী আৰু সুৰীয়া ভাষা আন ক’ৰবাত আছে বুলি ভাবিবলৈ টান লাগে। মূল ভাষাটোৰ ভিতৰতে কিমান যে ভাষা(ঠাঁচ)! বৈ থকা নিজৰায়ো ইয়াত ঋতুৱে ঋতুৱে কথা কয়।চকুৰ আগৰ পথাৰখনে বাৰটা মাহত তেৰটা ৰূপ সলায়। বৈ যোৱা বতাহজাকেও কতযে নাম পায়! ভাৱ হয়, ইয়াত সকলো বৈয়েই থাকে—মৰমৰ নৈ, অৱেগৰ ঢল সকলো বৈ যায়। গল্প-উপন্যাসৰ সমল বুটলি, সাংবাদিকতাৰ ক্ষেত্ৰ অধ্যয়নলৈ গৈ গৈ অৱশেষত ধৰিব পাৰিছোঁগৈ- আমাৰ ইয়াত সাহিত্যতকৈ সংগীতলৈহে মানুহৰ ধাউতি যে বেছি, তাৰো কাৰণ এই সুৰবোৰেই! সেইবাবেই হয়তো আমাৰ মানুহক সাহিত্যলৈ চপাই আনিবলৈ টান। অৱশ্যে লোক-সাহিত্যলৈ অনায়াসে ঢাল খায়। এই সুৰবোৰৰ কালিকা শংকৰদেৱেও হয়তো উপলব্ধি কৰিছিল। এনেকুৱা সময়তে ধ্ৰুপদী ভাষাৰ স্বীকৃতি যেতিয়া আহিছে, তেতিয়া অন্ততঃ ৰাজ্যখনৰ দোকান, শ্ব’ৰুম, মলবোৰৰ নাম-ফলকত অসমীয়া ভাষাটো লাগিব বুলি, অসমীয়া মাধ্যমৰ বিদ্যালয়সমূহ বন্ধ হৈ নাযাব বুলি, আৰু সৰু-বৰ (ধনী-দুখীয়া-আঢ্যৱন্ত) সকলোৱে মাতৃভাষাৰ মাধ্যমত নিজৰ সন্তানক পঢ়ুৱাবলৈ আগ্ৰহী হৈ উঠিব বুলি আশা কৰিব পাৰি। হওতে ভাষা-গৌৰৱ সপ্তাহ বুলি কিছুমান অনুষ্ঠান চলি থকাৰ বতৰা নোপোৱা নহয়—কিন্তু ভাষাৰ বিকাশৰ মূল কথাবোৰ যেনে ডিজিটেল জগতত ভাষাটোক প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ বেলিকা সম্ভাৱনা, প্ৰত্যাহ্বান আদিৰ সন্দৰ্ভত বস্তুনিষ্ঠ বিশ্লেষণ, ভাষাৰ উন্নতিৰ অপৰিহাৰ্য দিশ লেখকৰ স্বাধীনতা, চিন্তাৰ স্বাধীনতা—এইবোৰে ভাষা গৌৰৱ সপ্তাহ পালনত প্ৰাধান্য পাইছেনে? নে চৰ্বিত-চৰ্বণতে কাৰ্যসূচীবোৰ শেষ হৈছে? বাতৰিকাকত, টেলিভিছন, ডিজিটেল মাধ্যম অথবা সামাজিক মাধ্যমত গুৰু-গম্ভীৰ আলোচনা হোৱাৰ উমান পোৱা নাই। এমুঠি চিৰিয়াচ লোকে বৰ নীৰৱে ভাষাটোৰ হকে নিৰন্তৰে কাম কৰি গৈছে, যাৰ মাজত তৰুণ প্ৰজন্মৰো বহুতো আছে—এইটোৱে আশাৰ কথা। অসম সাহিত্য সভাঃ অসমৰ বহুতো লব্ধ-প্ৰতিষ্ঠিত সাহিত্যিক, বিশেষকৈ নমস্য মহিলা সাহিত্যিকক সন্মান জনাব নজনা অসম সাহিত্য সভাক লৈও কিবা এষাৰ কবলৈ মনটো আগবাঢ়ি নাহে। কিন্তু ভাৱ হয়, এটা সময়ৰ ৰাইজৰ মৰমৰ এই অনুষ্ঠানটো কৰ্কটৰোগে গ্ৰাস কৰাৰ দৰে তিল তিলকৈ মাৰি পেলোৱাটোও এটা দীঘলীয়া ষড়যন্ত্ৰহে। আজি সাহিত্য সভাক তুচ্ছ-তাচ্ছিল্য কৰাৰ পৰ্যায়লৈ লৈ যোৱাসকলে ইয়াৰ ঐতিহ্য পাহৰি যোৱাটো, বিশেষকৈ অতি সংকটৰ সময়ত ভাষিক জাতীয়তাবাদ প্ৰতিষ্ঠা কৰাত অনুষ্ঠানটোৰ বৰঙণি পাহৰি যোৱাটো নিতান্তই দুখজনক। অসমীয়া মধ্যবিত্তৰ একাংশই ভাষিক জাতীয়তাবাদৰ ভেটি দলিয়াই পেলাইছে, এই কথা ঠিক। কিন্তু শতাব্দী প্ৰাচীন জাতীয় জীৱনৰ অনুষ্ঠান এটা এনেদৰে তিল তিলকৈ ক্ষয় হোৱাটো কিদৰে চাই আছে! মনত পৰে, এটা সময়ত জাতীয় জীৱনৰ ৰাজনৈতিক প্ৰশ্নবোৰত অসম সাহিত্য সভাই কিদৰে মুখৰ হৈছিল। অসম সাহিত্য সভাৰ তুলনাত কিন্তু বড়ো সাহিত্য সভাই বড়ো জাতীয় জীৱনৰ প্ৰশ্নত এতিয়াও গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। এই দিশটো অতি তাৎপৰ্যপূৰ্ণ। এটা কথা মনত ৰখা উচিত-জাতীয় জীৱনৰ শিক্ষা-সংস্কৃতিৰ মূল আধাৰবোৰ ক্ৰমান্বয়ে ধ্বংস কৰি পেলোৱাটো এটা ডিজাইন(design) এই কথা উপলব্ধি নকৰাকৈ অনুষ্ঠান এটাৰ ম্যাদ উকলি যোৱা বুলি কৈ পেলোৱাটো কেনেধৰণৰ কথা! অসমীয়া ভাষিক জাতীয়তাবাদৰ অৱশিষ্টখিনিও মোহাৰি পেলাবলৈ এই অনুষ্ঠানটো নিঃশেষ হৈ যোৱাটো হয়তো কাৰোবাৰ বাবে নিতান্তই প্ৰয়োজনীয় কথাও। এটা সময়ত অসম সাহিত্য সভা বুলিলে আমিও আৱেগিক আছিলোঁ। তেৰ বছৰ বয়সতে মুগাৰ চাদৰ-মেখেলা পিন্ধি মাজুলীৰপৰা এচোৱা খোজকাঢ়ি, এচোৱা নাৱেৰে, এচোৱা বাচত উঠি বিহপুৰীয়া সাহিত্য সভাৰ অধিবেশনলৈ গৈ কিতাপ কিনি আনিছিলোঁ। কিন্তু মামনি ৰয়চম গোস্বামী, নিৰুপমা বৰগোহাঞিৰ দৰে নমস্য সাহিত্যিকক উপেক্ষা কৰাৰ ষড়যন্ত্ৰবোৰ এটা এটাকৈ দেখাৰ পিছত তেনে আৱেগলৈ পানী এচলু ঢালি আঁতৰি আহিলোঁ। কিন্তু অনুষ্ঠানটো মৰি যাওক বুলি বহুতেই কৈ থকাৰ সময়ত কিবা এষাৰ নিলিখাকৈ থাকিবও পৰা নাই। মান্য আলোচনীঃ অসমীয়া ভাষাৰ আধুনিক ৰূপ দিয়াত আলোচনী সাহিত্যৰ প্ৰাসংগিকতা কিমান আছিল, সেই কথা নকলেও হ’ব। আলোচনীৰ হাত ধৰিয়ে অসমীয়া সাহিত্য উঠি আহিছিল। নতুন নতুন সাহিত্যিকৰ সৃষ্টিত আলোচনীৰ গুৰুত্ব এতিয়াও আছে।এইক্ষেত্ৰত আমাৰো দ্বিমত থাকিবলগীয়া নাই। কিন্তু মান্য আলোচনীৰ শেহতীয়া কিছু ‘নেৰেটিভ’ৰ সন্দৰ্ভত কিছু কথা কবলগীয়া নিশ্চয় আছে। চপা মাধ্যমত কেইখনমান সাহিত্য আলোচনী অসমত আছে। সমস্যা-সম্ভাৱনা আদিৰ মাজতে এই সাহিত্য আলোচনীকেইখন চলি আছে। ইয়াত আমাৰ সদিচ্ছা আছে। কিন্তু এইকেইখন আলোচনীত প্ৰকাশ হ’লেহে ‘মান্য’ সাহিত্যিক, আনবোৰত লেখাসকল ‘মান্য’ নহয়—এনে ‘নেৰেটিভ’ এটা বিয়পাই থকাটোৱে কি সুচায়? এই ‘মান্যতা’ৰ সূচক কি? যিসকলে এই ‘নেৰেটিভ’ৰ সৃষ্টি কৰিছে তেওঁলোকক কোনে এই অধিকাৰ দিছে? বহুতো লেখক, বিশেষকৈ নবীন লেখকে এনে প্ৰৰোচনাত ভৰি দিয়ে। তেওঁলোকক প্ৰৰোচিত কৰিবলৈও সহজ। কিন্তু সাহিত্যৰ সৰ্বশেষ কথা হৈছে—আপুনি কি লিখিছে সেইটোহে। ক’ত লিখিছে সেইটো নহয়। নতুনত্বহীন, সম্পৰীক্ষাহীন, সম্পৰীক্ষাৰ নামত উপৰুৱা চৰ্চা আৰু চৰ্বিত-চৰ্বণ কথাশিল্পৰে ভাষা-সাহিত্যৰ উন্নতি নহয়। আৰোপিত আদৰ্শৰ ভৰেৰেও সাহিত্য নহয়। তেহেলৈ লিখাবোৰ যি আলোচনীতেই প্ৰকাশ নহওক। যিকেইখনক ‘মান্য’ বুলি প্ৰচাৰ চলোৱা হয়, তাত লিখা প্ৰকাশ কৰাৰ উদ্বিগ্নতাতো(!)বহু লেখক হেৰাই যায়।বহুতৰ চোক হেৰায়। হয়তো সেইবাবেই যোৱা সময়চোৱাত বহুতো সম্ভাৱনাময় সাহিত্যিকে কলম সামৰি থৈছে, হয়তো ‘মান্য’ আলোচনীত প্ৰকাশ ন’হল বুলি আত্মবিশ্বাসৰ অভাৱত, হয়তো প্ৰৰোচনাত। কেতিয়াবা এই হেৰাই যোৱাকলৰ মুখবোৰ মনলৈ আহে। দুখ লাগে সেইসকললৈ, যিসকলে যাত্ৰা সম্পূৰ্ণ নকৰাকৈয়ে বিদায় লৈছে।

 

জেহিৰুল  হুছেইনৰ  গল্পৰ  জেউতি 

-- ৰত্না ভৰালী তালুকদাৰ

গোলাঘাটৰ গল্পসাহিত্যৰ এটি মুকুতা আৰু অসমৰ এগৰাকী বিশিষ্ট গল্পকাৰ জেহিৰুল  হুছেইনৰ গল্পৰ  বিষয়ে আলোকপাত কৰিবলৈ  যাওতে   আন এগৰাকী বিশ্ববৰেণ্য  কথা-সাহিতি্যক  গেব্ৰিয়েল গাৰ্চিয়া মাৰ্কেজৰ  কথা এষাৰ মনলৈ  আহিছে “What matters in life is not what happens to you but what you remember and how you remember it.”  আমাৰ সৈতে কি ঘটিছে, সি  জীৱনক প্ৰভাৱিত নকৰে,  কিন্তু  আমি যি সোঁৱৰণ কৰোঁ,  যিদৰে সোৱঁৰণ কৰোঁ সিহে জীৱনক প্ৰভাৱিত কৰে। সাহিত্যৰ এক প্ৰধান অলংকাৰ হৈছে remembrance, অৰ্থাৎ সোঁৱৰণি। মাৰ্কেজৰ সাহিত্যত সোঁৱৰিণয়ে  বিশিষ্ট ভূমিকা পালন কৰিছে. বহুসময়ত সোঁৱৰিণেয়ই এনে লাগে যেন  সোঁৱৰণিয়েই  প্ৰটাগনিষ্ট ( protagonist))  আচলতে সফল  সাহিত্যিকে সোঁৱৰণিৰপৰা কিধৰণৰ উচ্চমানৰ  সাহিত্য সৃষ্টি কৰিব পাৰে  মাৰ্কেজৰ সাহিত্যই তাৰ প্ৰমাণ। ‘মাটিৰ  চাকিৰ পোহৰ',  ‘ৰাংকুকুৰৰ  টুপী'ৰ দৰে  নজহা-নপমা আৰু সাৰ্থক গল্পৰ সোৱাদেৰে জেহিৰুল হুছেইন নিজেও সোঁৱৰণিৰ  মধুৰ  উপত্যকালৈ গৈছে সাহিত্যৰ মুকুতা বুটলিবলৈ। কিন্তু সেয়াই নহয়, তেওঁ লগতে সোৱঁৰণ কৰিবলৈ আমালৈকো  দি থৈ গৈছে অনেক যাউতিয়ুগীয়া  শব্দ, বোধ আৰু গভীৰ  জীৱনৰ  উপলব্ধি-- যিবোৰ সকলো সময়তে  প্ৰাসংগিক। 

শ্ৰদ্ধাৰ বন্ধুসকল,  আহিনে বিদায় মাগিছে। পূজা শেষ হোৱাৰ পিছতো শাৰদীয় কোমল অনুভৱে চৌপাশ স্পৰ্শ  কৰি আছে। পথাৰত এতিয়া ঠোক  ভৰা গাখীৰতী ধানৰ সুৱাস।এনে সময়তে প্ৰাণৰ উমাল সান্নিধ্যৰে আমি যেতিয়া  গোট খাইছোঁ অসমৰ এজন বিশিষ্ট গল্পকাৰ জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্পৰ বিষয়ে কথা পাতিবলৈ--তেওঁৰ  গল্পৰ  দৰ্শন আৰু  জীৱন দৰ্শন চৰ্চা কৰিবলৈ--তেতিয়া মাৰ্কেজৰ উক্ত  কথাষাৰিৰ মৰ্মাৰ্থ ক'ৰবাত যেন খাপ খাই পৰিছে। হয়, তেখেতক আমি আজি সোঁৱৰণ কৰিছোঁ।কিন্তু এয়া মাথোন সোঁৱৰণি নহয়-এয়া জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্পৰ নৱ মূল্যায়নৰ এক প্ৰচেষ্টাও।আচৰিত কথা এয়ে যে,  জীৱনকালত জেহিৰুল হুছেইন প্ৰকৃত অৰ্থত এজন গ্লেমাৰাছ সাহিত্যিক  নাছিল।  বঁটা- বাহনে তেওঁৰ চৌদিশ ওপচাই ৰখা নাছিল। কিন্তু সোৱঁৰণ কৰিবলৈ তেখেতে আমাৰ বাবে সফল গল্পবোৰ আমাক  দি  থৈ গৈছে--যিবোৰৰ পাঠে উজ্জীৱিত পাঠকৰ চেতনা জোকাৰি দিয়ে।এক দৰ্শনক আধাৰ কৰি লৈ  গভীৰ  দায়িত্ববোধেৰে তেওঁ গল্প লিখিবলৈ ধৰিছিল।বোধ,  উপলব্ধি আৰু গভীৰ মানৱীয় আবেদনেৰে সিক্ত তেখেতৰ গল্পসম্ভাৰে বাৰে বাৰে  আমাক তেখেতৰ গল্পৰ পঠন আৰু চৰ্চাৰ মাজলৈ লৈ যায়।  

তেনেহ'লে আমি লক্ষ্য কৰিব লাগিব যে, জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্পত প্ৰকৃততে  কি  আছে?  জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্প বুলি ক'লেই প্ৰথমতে  মনলৈ আহে তেখেতৰ গল্পৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক দিশটোৰ কথা। গল্পত  তেখেতে কাৰোবাৰ হৈ  কথাবোৰ কৈছে। অৱশ্যে সকলো গল্পকাৰেই কেৱল নিজৰ অভিজ্ঞতাৰ মাজেৰে গল্প নকয়। গল্পকাৰে  মূলতঃ আনৰ অভিজ্ঞতা  আৰু উপলব্ধিকেই গল্পলৈ কঢ়িয়াই আনে, গল্পৰ দৰ্শন আৰু উপলব্ধিহে তেওঁৰ নিজা। জেহিৰুল হুছেইনেও তাকেই কৰিছে। কিন্তু তেওঁ গল্পৰ  জুমুঠি কাৰ জীৱন আৰু  অভিজ্ঞতাৰে তৈয়াৰ কৰিছে? কাৰ পক্ষ লৈ গল্পৰ দৰ্শন  নিৰ্মাণ কৰিছে?   কিয় কৰিছে?   এয়াই মূল কথা। ইয়াৰ উত্তৰ স্পষ্ট-- তেখেতে  মূলতঃ সমাজৰ নিস্পেষিতজনৰ অভিজ্ঞতাকেই  গল্পৰ মাজলৈ বুটলি আনিছে। যিজনে নিজৰ জীৱনৰ অভিজ্ঞতা, তেওঁৰ ওপৰত হোৱা শোষণ অথবা নিপীড়ণৰ তৰপবোৰৰ বিষেয়ে নিজে কবলৈ নোৱাৰে।হয়তোবা তেওঁ নিজেই সেই বিষয়ে জ্ঞাত নহয়, তেওঁ অপাৰগ।  অথচ  মানৱসমাজে সেইজনৰ অভিজ্ঞতাবোৰৰ বিষয়ে জনাটো প্ৰয়োজন। সেয়েহে তেওঁ এজন প্ৰতিনিধি বিচাৰে।  এজন  সাহিতি্যকৰ বাবে  এয়া এক  মহান  দায়িত্ব ।এই  অৰ্থত যিজনে এই অভিজ্ঞতাবোৰ সাহিত্যৰ পৃষ্ঠাবোৰলৈ তুলি অনাৰ দায়িত্ব যিজনে গ্ৰহণ কৰে তেওঁ হৈ উঠে এজন প্ৰতিনিধি [representative) আৰু তেওঁৰ  গল্পবোৰ হৈ উঠে প্ৰতিনিধিত্বমূলক। যিজনে  দায়িত্ব  সহকাৰে এই  কাম  সম্পন্ন  কৰিবলৈ আগবাঢ়ে তেওঁ সাহিত্যৰ মাজেৰে একধৰণে  সময়  আৰু  সমাজৰ  ইতিহাসো  সাহিত্যত  লিপিবদ্ধ থৈ যায়-- মাথোন  পাৰ্থক্য এয়ে যে, ইতিহাসৰ গ্ৰন্থৰ  নিৰস বিৱৰণীৰ বিপৰীতে সাহিত্যত  সময়  লিপিবদ্ধ হৈ থাকে লেখকৰ দৰ্শন,  ভাৱ আৰু অনুভূতিৰে--সেয়েহে সি হৈ উঠে  ৰসময়। ইতিহাসৰ পৃষ্ঠাবোৰৰ দৰে এয়া নীৰস  পঠন  নহয়। মধ্যবিত্ত অথবা উচ্চবিত্তৰ পোৱা-নোপোৱাৰ বেদনা,  অনাহক সম্পৰীক্ষা, গল্পৰ নিৰ্মাণৰ নামত  দুৰ্বোধ্য উপলব্ধিৰে  জেহিৰুল হুছেইনে গল্পবোৰৰ জুমুঠি তৈয়াৰ কৰা নাই। পঠনৰ  ৰস  আস্বাদন  কৰাৰ বেলিকা  পাঠকক বিৰক্তও কৰা নাই। গল্পত মধ্যবিত্ত অথবা উচ্চবিত্ত চৰিত্ৰৰ  সমাবেশ তেওঁৰ গল্পত নথকা  নহয়--কিন্তু দ্বান্দ্বিক উপলব্ধিক তীক্ষ্ণতৰ কৰিবলৈহে সেইবোৰ গল্পলৈ  আহিছে। তেখেতে বাটলৈ নামিছে আৰু একেবাৰে তললৈকে গৈছে। যাক আমি  comfort zone বুলি কওঁ,  সেইধৰণৰ সুবিধাজনক  অৱস্থানৰপৰা ওলাই গৈছে, ইয়াৰ দায়িত্ব  কান্ধ পাতি লৈছে  আৰু  বাস্তৱৰ অভিজ্ঞতাৰে  সমাজৰ নিম্নত  থকাজনৰ দুখ-বেদনা-হাহাকাৰৰ অভিজ্ঞতাবোৰ সাহিত্যৰ পৃষ্ঠালৈ তুলি আনিছে।

দ্বিতীয়টো  উল্লেখনীয় দিশ হৈছে যে, জেহিৰুল হুছেইন সামূহিক জীৱনৰ (collective life) কথক। তেওঁ  ব্যক্তিজীৱনৰ অভিজ্ঞতাক সামূহিক জীৱনৰ কথকতাৰে সামৰি লৈ দ্বান্দ্বিক চেতনা আৰু মানৱীয় উপলব্ধিৰে গল্পনিৰ্মাণৰ এক অনন্য নিৰ্মাণ শৈলী ৰচনা  কৰিছে। সাহিত্যৰ বাটত বোধ  আৰু উপলব্ধিৰে  অনেকেই সামূহিক জীৱনৰ কথক  হবলৈ যায়,  বা প্ৰতিনিধিত্বিমূলক গল্পবোৰ লিখিবলৈ প্ৰয়াস কৰে।কিন্তু বোধ আৰু উপলব্ধিৰ সীমাবদ্ধতা, অধ্যয়নৰ সীমাবদ্ধতা, বিশ্বপ্ৰেক্ষাৰ অভাৱ আৰু আৰোপিত আদৰ্শৰ ভৰে কেতিয়াবা তেনে গল্পক নিৰস শ্ল'গানলৈ পৰিণত কৰে। আদৰ্শ যেতিয়া  আৰোপিত হয়,  প্ৰাণৰ গভীৰ উপলব্ধিৰ বিপৰীতে কিতাপ নিৰ্ভৰ কিছুমান শব্দ হয়--তেতিয়া সাহিত্য শ্ল'গান, গতানুগতিক  আৰু নতুনত্ববিহীন হবলৈ বাধ্য। সাহিত্যও আচলতে মানৱতাৰ হকে আৰু অসূয়া-অপ্ৰীতিৰ বিৰুদ্ধে একপ্ৰকাৰৰ বিদ্ৰোহ--এই অৰ্থত সাহিত্যিকো এজন বিদ্ৰোহী--কিন্তু সকলো সাহিত্যিক বিদ্ৰোহী নহয়,  মানৱ মনৰ  অনন্ত ৰহস্যৰ  অনুসন্ধানীও নহয়। এইক্ষেত্ৰত জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্প আচৰিতধৰণে ব্যতিক্ৰম।তেখেতে বহু সাৰ্থক  গল্পৰ মাজেৰে  এই  সীমাবদ্ধতাবোৰ  অতিক্ৰম কৰি অনন্যসুন্দৰ নিৰ্মাণ শৈলীৰে পাঠকৰ মন জয় কৰি গৈছে।

সামুহিক জীৱনৰ কথক বাবেই তেখেতৰ গল্পবোৰত দেখা যায় অজস্ৰ চৰিত্ৰৰ ভিৰ--যিবোৰে  সামূহিক জীৱনৰ  প্ৰতি  থকা হাবিয়াসৰ  কথা কয়। তেখেতে আধুনিক  জীৱনৰ সংকীৰ্ণতাই  অনা  একাকীত্বৰ  কথা কোৱা নাই,  উপৰুৱা দুখ-বেদনাৰ চৰ্চা কৰা নাই। সেয়েহে হয়তো  গল্পবোৰত অজস্ৰ চৰিত্ৰৰ  ভীৰ। এই চৰিত্ৰবোৰে আড্ডা মাৰে, বাৰেভচহু কথা পাতে আৰু তাৰ মাজেৰেই উন্মোচন কৰি যায় ভয়ংকৰ অভিজ্ঞতা। কিন্তু চৰিত্ৰৰ  ভিৰৰ মাজত গল্পই নিজৰ উদ্দেশ্য ( objectivity) হেৰুৱাই পেলোৱা নাই। লেকাম তেওঁ ধৰি  ৰাখিছে। কঠোৰ পৰিশ্ৰম আৰু সংযমৰ বাবে গল্পবোৰ হৈ উঠিছে নিটোল। সাৰ্থক সৃষ্টিৰ বাবেই ভীৰৰ  মাজতে থাকিও কথকজনে নিজৰ  বাবে কিছু সময় একান্তে  ৰাখিছে।  ই  সৃষ্টিশীল লোকৰ একধৰণৰ কঠিন  চৰ্চা বা অভ্যাস (practice) ভীৰৰ মাজত থকাজনৰ বাবে  একধৰণৰ সাধনাও, কিয়নো অসংখ্য দায়-দায়িত্বৰ তাড়ণাত নিজৰ বাবে ৰাখিবলগীয়া এই একান্ত সময়কণৰ অভাৱত বহু গল্পকাৰ  মৰহি যায়। গল্প চৰ্বিত-চৰ্বণ হৈ পৰে।কিন্তু জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্প আচৰিতধৰণে চৰ্বিত-চৰ্বণৰপৰা  মুক্ত।  তেওঁৰ  প্ৰতিটো কাহিনীয়েই একক। অৱশ্যেই প্ৰতিটো কাহিনী অনন্য নহয়,  আৰু সেয়া সম্ভৱো নহয়।

জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্প বুলি ক'লে অনেকেই বাঘ মানুহ, সাত নম্বৰৰ সন্ধানত,   সৰু ধেমালি বৰ ধেমালি, ৰাং কুকুৰৰ টুপী, চিলিকন ভেলীৰ মানুহ-ৰ দৰে গল্পলৈ আঙুলিয়াই দিয়ে। কিন্তু একে সময়তে আন বহুতো সফল গল্প তেওঁৰ কলমেৰে নিগৰিছে। যেনে- কমকৈ চৰ্চিত এটা গল্প ‘খুলশালী'। ‘খুলশালী'ৰ দৰে গল্পত  আছে  সমাজৰ ক্ৰুৰ, নিষ্ঠুৰ  অভিজ্ঞতাৰপৰা অহা নীৰৱতা (silence) । নীৰৱতা সাহিত্যৰ এক আকৰ্ষণীয় অলংকাৰ।বহুধৰণৰ কেনভাছেৰে  সাহিত্যত  নীৰৱতাক সজোৱা হয়। ‘খুলশালী' অৰ্থাৎ ‘বোধন'ৰ নীৰৱ উপস্থাপনাই গল্পটোৰ আঁৰৰ ৰাজনীতিৰ  মূল  চালিকা শক্তি। ‘খুলশালী' হৈছে কেইজনমান ড্ৰাইভাৰে বোধনক  দিয়া নাম। সাধাৰণতে এনে হেণ্ডিমেনবোৰক উপলুঙাৰে  বিভিন্ন ধৰণৰ উপনাম দিহে মতা হয়। অৰ্থাৎ ‘খুলশালী'  শব্দৰ জৰিয়তে বুজোৱা হৈছে যে বোধনৰ বায়েকক ড্ৰাইভাৰবোৰে বিয়া পাতিছে। একে আষাৰে কবলৈ গ'লে ই এক ৰাজনৈতিক গল্প। কেইজনমান ড্ৰাইভাৰ আৰু এজন হেণ্ডিমেনৰ জীৱনৰ অভিজ্ঞতা। কিন্তু সেই অভিজ্ঞতাবোৰ ভয়ংকৰ সময়ৰ মাজেৰে সৰকি আহিছে। বাচ নচলাৰ সময়ত  আপাতত  চিগাৰেট খোৱা,  জুৱা খেলাৰ দৰে পৰিবেশৰ মাজতে উন্মোচিত হৈছে ৰাষ্ট্ৰসন্ত্ৰাসৰ অভিজ্ঞতা। এনে ঘটনা সংঘটিত হ’ব পাৰে, যেতিয়া ‘ধৰ্ষণ' অৱদমণৰ এক কৌশল হৈ পৰে। হয়। পিতৃতান্ত্ৰিক  সমাজব্যৱস্থাত ধৰ্ষণ  যুগে  যুগে  নাৰীৰ  বিৰুদ্ধে  অৱদমণৰ এক কৌশল। এপাত  অস্ত্ৰ। ইয়াক বিভিন্ন পক্ষই প্ৰয়োগ কৰে। ৰাষ্ট্ৰয়ো কৰে।গল্পত ভুমকাৰ ধৰ্ষণ কাণ্ডৰ উল্লেখ আহিছে, য'ত দহগৰাকী বড়ো নাৰীক ধৰ্ষণ কৰা হৈছিল ৰাষ্ট্ৰৰ ষড়যন্ত্ৰত । ‘বোধনো' তেনে  ভয়ংকৰ  সময় আৰু অভিজ্ঞতাৰ বলি,  কিয়নো উগ্ৰপন্থী দমনৰ অভিযানত তাৰ ডাঙৰ বায়েকক যেতিয়া ধৰ্ষণ কৰা হ'ল, আৰু সি একো কৰিব নোৱাৰিলে, তেতিয়াইতো সি অসহনীয় ভাৱে নীৰৱ হৈ  পৰিল। বাংময়  বুকুত এখন মৰিশালি কঢ়িয়াই  সি গাড়ীৰ হেণ্ডিমেন হ'লহি। বায়েকৰ মুখলৈ চাবলৈ সাহস হেৰুৱাই ঘৰৰপৰা সি পলায়ন কৰিলে।কিন্তু কোনোবা সময়ত  লাভাৰ দৰে বুকুৰ মৰিশালিৰ জুইকুৰাৰৰ উদগীৰণ হয় আৰু তেতিয়াই সি  যেন অব্যক্ত ক্ৰোধ  আৰু  বেদনাৰে পশু  হৈ পৰিব খোজে। কিন্তু  এয়াই গল্পৰ মূল বক্তব্য নহয়। গাড়ীৰ  ড্ৰাইভাৰ, হেণ্ডিমেনৰ দৰে কিছু মানুহৰ জীৱনৰ গভীৰ উপলব্ধিৰে সিক্ত হোৱাৰ বাবেহে গল্পটোৱে অন্তৰস্পৰ্শী আবেদন লাভ কৰিবলৈ সক্ষমহৈছে। গল্পকাৰে  চূণ- চাধা- চিগাৰেট আৰু জুৱাৰ নিচাৰ আড্ডাই  আৱৰি ৰখা  ড্ৰাইভাৰ, হেণ্ডিমেনৰ দৰে লোকৰ মুখৰ  বিশেষ ভাষাৰে যিদৰে  গল্পৰ  নিৰ্মাণ কৰিছে,  আৰু সময়ে সময়ে তেনে লোকৰ অন্তৰত  শুই থকা আৰু মাজে মাজে জাগি  উঠা  গভীৰতম  মানৱীয় অনুভূতিবোৰৰ  প্ৰকাশ যিদৰে ঘটাইছে,  তাৰ মাজেৰে গল্পকাৰৰ  বিষয়বস্তুৰ প্ৰতি নীতিনিষ্ঠতাও  প্ৰকাশ্য হৈ উঠিছে। এইবোৰৰ অবিহনে গল্পটোৱে সাৰ্থকতা লাভ কৰিব নোৱাৰিলেহেঁতেন।

কমকৈ চৰ্চিত  আন এটি গল্প হৈছে ‘নৱজন্ম'। গল্পৰ প্ৰেক্ষা  চোভিয়েট  ৰাছিয়া, পূব ইউৰোপত কমিউনিষ্টৰ  পতনৰ পৰৱৰ্তী সময়। সমাজৰ দ্বান্দ্বিক ৰূপান্তৰ বিচৰাসকলৰ চাৰিওদিশে  হা-হুমুনিয়াহ।  আনকি  তেওঁলোকৰ নিজৰ মাজতে মতভেদ।কিন্তু যিসকলে প্ৰকৃত আদৰ্শত বিশ্বাস কৰে, তেওঁলোকৰ মনত  হা-হুমুনিয়াহৰ লক্ষণ দেখা দিলে হ'বনে? সেয়েহে এসময়ৰ তীক্ষ্ণধী ছাত্ৰ, বৰ্তমানৰ কমৰেড মুকুল বৰুৱাই নতুন কৰ্মক্ষেত্ৰ বিচাৰি গৈছে ওলাই গৈছে চাহ-বাগিছাৰ শ্ৰমিকসকলৰ মাজলৈ--ৰঙা চাহ আৰু মুৰি খাই সংগঠন কৰিবলৈ। তালৈ গৈ তেওঁ দেখিছে যে, তেওঁৰ  দৰেই  চাহ বাগিছাৰ শ্ৰমিক ভদ্ৰেশ্বৰৰো মনলৈ হতাশা অহা নাই। বাগিছাত শ্ৰমিক সংগঠন কৰিবলৈ  গৈ ভদ্ৰেশ্বৰে কামৰপৰা খেদা খালে। বাগিছাৰপৰা ওলাই গৈ  বস্তিত  থাকিবলগীয়া হ'ল। কিন্তু  অফিচত  বহি পৰ্টিৰ  কাম  কৰা  কমৰেডসকলৰ  দৰে এই শ্ৰমিক নেতাগৰাকীয়ে সংগ্ৰামী উদ্যম হেৰুৱাই পেলোৱা  নাই। মুকুল বৰুৱাক লগ পাই ভদ্ৰেশ্বৰৰ এই উদ্যম  যেন পাৰ ভাঙিহে  গৈছে।বাগিছা কতৃপক্ষৰ সতে এঘড়ী  যুঁজিবলৈ  ভদ্ৰেশ্বৰ  সাজু।  ভদ্ৰেশ্বৰৰ এই উদ্যমৰ মজতেই যেন  মুকুল বৰুৱাৰো  নবজন্মহে  হৈছে! এই  গল্পৰ  পঠনে  আমাক  একেই পটভূমিত  ৰচিত  আন এটি  গল্প মনোজ কুমাৰ গোস্বামীৰ ‘বহু দূৰৈত জীৱন  কলিতা'লৈ  মনত  পেলাই দিয়ে। উক্ত গল্পত চোভিয়েট ৰাচিয়াৰ পতনৰ বেদনা সহ্য কৰিব নোৱাৰি  অসমৰ ভিতৰুৱা  ঠাইৰ  নিষ্ঠাবান কমিউনিষ্ট কমৰেড জীৱন  কলিতাই  আত্মহনন কৰিছে। সফল গল্পকাৰজনৰ আন  বহু গল্পৰ দৰেই এই  গল্পটোৰো নিৰ্মাণ আৰু উপস্থাপন শৈলী অতি সুন্দৰ। কিন্তু  হয়তোবা হ'মৱৰ্ক সঠিক নোহোৱাৰ বাবেই হওক  বা  আদৰ্শগত দিশবোৰৰ পৰ্যালোচনা কৰিব নোৱৰাৰ বাবেই  হওক  গল্পকাৰে এই কথা উপলব্ধি কৰিব পৰা নাই যে--মাৰ্কসবাদত বিশ্বাস কৰা লোক এজনে  কেতিয়াও আত্মহনন নকৰে। বৰঞ্চ প্ৰতিকূল পৰিবেশে তেওঁক আন এখন সংগ্ৰামৰ বাবেহে সাজু কৰি তুলিব। কিয়নো  আদৰ্শ যে দ্বান্দ্বিক!  এই অৰ্থত   উক্ত পটভূমিত লিখা দুয়োটা গল্পৰ তুলনামূলকভাৱে বিশ্লেষণ  কৰিলে দেখা যাব যে, গল্পৰ মতাদৰ্শ অনুসৰি জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্পটোৱেই অধিক সাৰ্থকতা দাবী কৰিছে। অথচ এই গল্পটোৰ বিষয়ে চৰ্চা তেনেকৈ হোৱা দেখা নাযায়। 

জেহিৰুল হুছেইনৰ  গল্পৰ  তৃতীয়  দিশটোৰ কথা  কবলৈ হ'লে মনলৈ আহে  গল্পৰ প্ৰাসংগিকতা। তেওঁ বহুত বেছি  গল্প লিখা নাই। সকলো গল্পও সমানেই সাৰ্থক হৈও উঠা নাই।কিন্তু বহুকেইটা গল্প আছে, যিবোৰ সকলো সময়তে প্ৰাসংগিক হৈ থাকিব আৰু সময়ৰ কষটি শিলত নতুন দৃষ্টিভংগীৰে সেইবোৰৰ  বিশ্লেষণৰ মাজেৰে গল্পবোৰ  সময়োপযোগী হৈ থাকিব। প্ৰশ্ন হয়,  কোনবোৰ সাহিত্য আমি  মহৎ সাহিত্য বুলি  কব পাৰোঁ? এই  প্ৰশ্নৰ  উত্তৰত  কব পাৰি যে, সময়ৰ প্ৰেক্ষাত যি সাহিত্য বাৰে বাৰে প্ৰাসংগিক হৈ উঠে,  যি সাহিত্যৰ টিপ্পনীৰে বাৰে বাৰে মানৱ অভিজ্ঞতাক  সমকালীন বিষয়বোৰেৰে ব্যাখ্যা  কৰিব  পাৰি--তেনে  সাহিত্যই  হৈছে মহৎ  সাহিত্য। কৌৰৱৰ ৰাজসভাত পাঞ্চালীৰ অপমাণ পিতৃতান্ত্ৰিক সমাজব্যৱস্থাত  নাৰীৰ বিৰুদ্ধে থকা অৱদমণৰ  সকলো সময়তে ব্যাখ্যা কৰিবপৰা এটা অসম্ভৱ  মেটাফ'ৰ (metaphor)।এইবাবেই মহাভাৰত সৰ্বকালৰ শ্ৰেষ্ঠ সাহিত্য। দৃষ্টিকটু হ'ব  বুলি  কাহিনীকাৰে এই  উদাহৰণ মচি নিদিলে। দিয়া  নাই। কবলৈ গ'লে প্ৰাচীন কালৰে পৰা শত-সহস্ৰ শতিকা পাৰ হৈ আহি নাৰীৰ বিৰুদ্ধে  অৱদমণৰ ইয়েই  যেন  সৰ্বকালৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ  মেটাফ'ৰ (metaphor)। জেহিৰুল হুছেইনৰ ‘খুলশালী'  গল্পৰ দৰেই  আন এক সফল  গল্প ‘বাঘ-মানুহতো' এই মেটাফ'ৰৰ সফল প্ৰতিফলন ঘটিছে। কবলৈ গ'লে ‘বাঘ-মানুহ' সমগ্ৰ  গল্পটোৱেই এই মেটাফ'ৰ (metaphor)-এ আৱৰি আছে। মহাভাৰতত কৌৰৱৰ ৰাজসভাত  দুঃশাসনে পাঞ্চালীক  কৰা অপমানৰ  দ্যোতক হৈছে ‘বাঘ-মানুহ'  গল্পৰ  নৰপিশাচকেইটা, বুঢ়ীৰ নাতি। বাঘৰপৰা মানুহ হবলৈ বেজে দিয়া  গামোচাখন  চাটি মাৰি দিয়াৰ পিছত  সিহঁত  সঁচাকৈয়ে মানুহ হব পাৰিবনে?

এনে বহু উদাহৰণ জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্পতো আছে। ‘সৰু ধেমালি বৰ ধেমালি’ গল্পৰ ধনশিৰি নৈত উটি  অহা  গুলীবিদ্ধ  সুদৰ্শন  যুৱকজনৰ মৃতদেহ যিদৰে  নব্বৈৰ দশকৰ  ‘গুপ্তহত্যা'ৰ নেৰেটিভৰ (narrative)  অন্যতম মেটাফৰ (metaphor)), সেইদৰেই  একবিংশ শতিকাৰ তৃতীয় দশকত সমকালীন চৰকাৰৰ পৃষ্ঠপোষকতাত  চলা  ‘এনকাউণ্টাৰ'ৰ নেৰেটিভৰো (narrative)  অসম্ভৱ মেটাফৰ (metaphor)নহয়জানো!সাৰ্থক গল্পকাৰে এনেকৈয়ে  সময়ৰ খোজ গল্পত এৰি থৈ যায় আৰু বাৰে বাৰে প্ৰাসংগিক হৈ উঠে।এনে প্ৰেক্ষাপট  ভবিষ্যতকালতো তৈয়াৰ হ'ব। ৰাষ্ট্ৰসন্ত্ৰাসত নিৰীহ যুৱকৰ গুলীবিদ্ধ  মৃতদেহ নদীৰ বুকুৰে ভাহি আহিব। মানুহৰ চকু কপালত উঠিব। সেইবাবেই ‘সৰু  ধেমালি বৰ ধেমালি'ৰ দৰে সাৰ্থক গল্প সময়ৰ প্ৰেক্ষাত বাৰে বাৰে প্ৰাসংগিক হৈ উঠিব। কবলৈ গ'লে সকলো সাহিত্যিকেই  নিজৰ সাহিত্যকৰ্মত ‘সৰু  ধেমালি বৰ ধেমালি'ৰ দৰে অসম্ভৱ ব্যঞ্জণাৰ মেটাফৰ (metaphor)ৰাখি থৈ যাবলৈ প্ৰয়াস  কৰে--কিন্তু কমেইহে সফলতা লাভ কৰে।

সমকালীন  সাম্প্ৰদায়িক  শক্তিৰ  হাতলৈ দেশৰ ৰাজনৈতিক ক্ষমতা যোৱাৰ সময়ত ৰজাঘৰীয়াৰ পৃষ্ঠপোষকতাতেই যেতিয়া ধৰ্মীয় উন্মাদনাৰ দাবানল বোৱাই দিয়া হৈছে,  ধৰ্মীয় সংখ্যালঘূসকলৰ লক্ষ্য কৰি  অত্যাচাৰ,  নিপীড়ণ কৰা হৈছে --তেনে দুৰ্বিষহ সময়ত ‘মাটিৰ চাকিৰ পোহৰ'ৰ দৰে গভীৰ মানৱীয় আবেদনেৰে সিক্ত  হুছেইনৰ  গল্পটি  যেন সঁচাকৈয়ে এগচি  পোহৰ। এই গল্পৰ প্ৰেক্ষা সোঁৱৰণিৰ বুকুৰপৰা তুলি অনাৰ বাবেই যেন গল্পটিৰ সামগ্ৰীক আবেদন ইমান অন্তৰ পৰশা। গল্পটোৱে কেৱল হিন্দু-মুছলমানৰ মাজৰ সম্প্ৰীতি আৰু চেনেহ জৰীৰ কথাকেই কোৱা নাই।  গল্পকাৰৰ জীৱনৰ অভিজ্ঞতা স্পৰ্শ কৰি অহাৰ বাবে গল্পটোৱে এক মহাকাব্যিক আবেদনো লাভ কৰিছে। এখন ঠাইৰ  ভূগোল আৰু সময়ৰ কিছু  নজহা-নপমা চিত্ৰ গল্পটিত মোহৰ মাৰি থোৱাৰ দৰে ৰৈ গৈছে। সেই চিত্ৰবোৰ সময়ৰ বুকুৰপৰা চিৰকালৰ বাবে হেৰাই গৈছে। আমি  আৰু  সেই দৃশ্যবোৰ ইতিহাসৰ সিপাৰৰপৰা তুলি আনিব নোৱাৰোঁ।  তেখেতৰ  ‘সাত নম্বৰৰ সন্ধানত' শীৰ্ষক গল্পটোৰ চলচ্চিত্ৰৰ ৰূপ দিয়া হৈছে।  এই গল্পটিৰো চলচ্চিত্ৰায়নৰ অপূৰ্ব  সুযোগ আছে। 

জেহিৰুল হুছেইনৰ  বহু  গল্পত আছে তীব্ৰ  ব্যংগ। আছে  শ্লেষ। এনে এটি  গল্প হৈছে ‘ছিন্নমূল'।  গল্পটোত  আছে নৈশ অভিযানৰ মজা।  মৎস্য চিকাৰৰ  এটা অভিজ্ঞতাৰে  গল্পৰ  আৰম্ভণি  হয়। পঠনৰ আগভাগত গল্পটোৱে  মহিম  বৰাৰ ‘টোপ' অথবা হেমিংৱেৰ  ‘অল্ড মেন এণ্ড দ্য চী' লৈ মনত পেলাই দিলেও শেষলৈকে ই আচলতে এটা তীব্ৰ শ্লেষ আৰু ব্যংগৰহে গল্প। মাজনিশাৰ মৎস্যচিকাৰৰ দুৰ্বাৰ বাসনাৰে বৰশীত টোপ দি অতি কষ্টে ধৰি অনা এটা  প্ৰকাণ্ড ৰাঘবৰালি --যিটো মাছ পাৰলৈ উঠোৱাৰ পিছত থলুৱা মানুহবোৰে ‘থানৰ মাছ, কাটিলে পাপ লাগিব'  বুলি  ভয়তে ফাঁহি-চিটিকা দিছে। সিহঁতে মাছটো নোচোৱে, কটা দূৰৈৰ কথা। বিপৰীতে, এজন মিঞা আৰু  বিহাৰীয়ে আনন্দেৰে  বিনা কষ্টতে পোৱা মাছটো ভাৰ বান্ধি বজাৰলৈ লৈ গৈছে--সিহঁতে নিজেও একোসাঁজ খাব, আৰু বজাৰতো বেচি উপাৰ্জন কৰিব। যিহেতু মৌজাদাৰে মনৰ চখত মাছটো বৰশীত উঠালে আৰু তেওঁৰ ঘৰত  বৰালি মাছ কোনেও নাখায়, সেয়ে  সিহঁতক বিনা পইচাতে মাছটো দি দিছে। সিপিনে ঘৰলৈ আহি তেওঁ দেখা পাইছে আজোককাকৰ দিনৰ প্ৰকাণ্ড মাটি- বাৰী ভাগ ভাগ হোৱাৰ পিছত সেইবোৰ বিক্ৰী কৰি দিবলৈ উত্ৰাৱল হৈ থকা ভায়েকহঁতক। ইতিমধ্যে মাটি কিনিবলৈ  মাৰোৱাৰী ক্ৰেতা আহি ঘৰত উপস্থিত। নগদ টকাই হওক বা চেকতেই  হওক দিবলৈ সাজু। সাম্প্ৰতিক জাতীয় অৰ্থনীতিৰ  বিকাশৰ বাহুল্য কথা-কাণ্ডৰ মাজত এনেবোৰ গল্পই যেন চাবুকৰ দৰে কোবাই কোনোবাখিনিত আমাকো  সচেতন কৰি থৈ যায়।

শ্লেষ আৰু পৰিহাসৰ  ভাষাৰে লিখা আৰু এটি  গল্প  হৈছে  ‘ৰাংকুকুৰৰ  টুপী'। তাহানিৰ  আঢ্যৱন্ত  মৌজাদাৰবোৰৰ অন্যতম চখ  আছিল চিকাৰ। বাঘ চিকাৰ, হাতী চিকাৰ, পহু চিকাৰ--অলেখ চিকাৰ। তিল তিলকৈ  ধ্বংস হোৱা অৰণ্য, অৰণ্যৰ প্ৰাণীকূলৰ নিৰ্বিচাৰ হত্যাৰ  বেলিকা এওঁলোকৰো অহিৰণা  কম নহয়। গল্পৰ প্ৰেক্ষা নামবৰ  হাবি। তাহানিৰ মৌজাদাৰৰ উত্তৰাধিকাৰৰ বন্ধুৰ দল যাব হাবিলৈ। ফটো তুলিব,  হাবিৰ গহীনত আৰণ্যক উত্তেজনাৰে  শিহৰিত হব। কামোদ্দীপদ হাতীৰ হিমেজু বিচাৰিব। পিছে, শিহৰণ তুলিবলৈ আজিৰ হাবিৰ গভীৰত নাই তাহানিৰ প্ৰাচীন বিৰিখ, জীয়াই জীয়াই একোটা পহু ভক্ষণ কৰা নৃশংস ৰাংকুকুৰৰ দল, ঢেঁকীয়াপতীয়া বাঘ, অজগৰ আনকি পহুও।নামবৰ এতিয়া  উদং। তথাপিও মৌজাদাৰৰ উত্তৰাধিকাৰৰ সতে বন্ধুৰ দল যাত্ৰা কৰিছে,  নামবৰ  হাবিৰ অৱশিষ্ট  সৌন্দৰ্যতে  মতলীয়া হৈছে, চোৰং চিকাৰীয়ে কাঠ কাটি থকা দেখি বিস্ময়াভিভূত গৈছে। মৌজাদাৰৰ উত্তৰাধিকাৰীয়ে পিন্ধি গৈছে  সযতনে থৈ দিয়া আজোককাকৰ দিনৰে এটি বান্দৰ  টুপী। অকস্মাতে দলটিৰ সন্মুখত  ওলাইছেহি  হাবিৰ  নিভৃতত বাস কৰা গোষ্ঠীজীৱনৰ এটি লোক-- শীতৰ  অত্যাচাৰতো তেওঁৰ কঁকালত এডুখৰি লেংটি মাথো। হাবিৰ জীৱ-জন্তু চাই বিভোৰ হৈ ফটো তুলিবলৈ যোৱা দলটিয়ে অৱশেষত সেই লেংটি মৰা লোকটিকেই সন্মুখত লৈ ফটো তুলিবলৈ  উদ্যত হৈছে। আৰু মৌজাদাৰৰ উত্তৰাধিকাৰে সেই গোষ্ঠীজীৱনৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰা লোকটিৰ মূৰত পিন্ধাই  দিছে আজোককাকৰ দিনৰ সেই টুপীটো। নকলেও হ'ব যে টুপীটোৱে যেন আজোককাকক নহয়, বৰঞ্চ নৃশংস ৰাংকুকুৰৰ দলটোকহে প্ৰতিনিধিত্ব কৰিছে!  এয়াই গল্পৰ পৰিহাস। সময়ৰ পৰিহাস। গল্পৰ শ্লেষ আৰু পৰিহাসৰ চোক ইমান তীব্ৰ যে, তাৰ বাবে গল্পৰ  ব্যাখ্যাৰ প্ৰয়োজনেই নাই, পঠনেই সকলো স্পষ্ট কৰি দিয়ে। ইয়াতেই গল্পৰ সাৰ্থকতা ফুটি উঠিছে।মৌলিক চিন্তাৰ (organic thought) অধিকাৰী হ'ব পৰাৰ বাবেই ‘ৰাংকুকুৰৰ টুপী'ৰ দৰে সাৰ্থক গল্প তেখেতে সৃষ্টি কৰি থৈ টাবলৈ সক্ষম হ'ল। 

সমাজ জীৱনৰ  অজস্ৰ  বিষয়বস্তুক তেখেতে গল্পৰ আওতালৈ আনিছে। অজস্ৰ খুঁতি-নাটি আৰু গভীৰ পৰ্যবেক্ষণেৰে বিশ্লেষণ কৰিছে। ‘চিলিকন ভেলীৰ বাসিন্দা'ৰ সেই তীক্ষ্ণধী আৰু বিশ্বখ্যাত বি বি--যি তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ জগতখনৰ এক বিস্ময়, যালৈ দৃষ্টি দিলেই এজন অতিসফল ব্যক্তিত্বৰ প্ৰতিচ্ছবি মনলৈ ভাহি আহে, তেওঁনো প্ৰকৃততে কোন?  বৰ্ণবাদী ভাৰতীয় সমাজৰ তেওঁ এজন অন্ত্যজ, সমাজৰ নিম্নত বাস কৰা শূদ্ৰ ।পৰীক্ষাৰ  অতি সফল  ফলাফলৰ মাজে মাজে, বিদেশ যাত্ৰাৰ প্ৰাকমুহূৰ্তত সেই বাগধাৰাও উঠি আহে—অন্ত্যজ! সেইবাবেইতো অতবোৰ সুবিধা লাভ কৰিছে! তথাকথিত উচ্চবৰ্ণই জানো সংৰক্ষণৰ সুবিধা পাব! তেনে  এক  সফল ব্যক্তিও হাৰি গৈছে বিয়া কৰাবলৈ আগ্ৰহ কৰা নাৰীৰ সন্মুখত। সেই  নাৰীযে উচ্চবৰ্ণজাতিকা! হ'লেইবা পতিৰঘৰৰপৰা কেতিয়াবাই ওলাই  আহি  শিক্ষয়িত্ৰীৰ  চাকৰিৰে স্বাৱলম্বী হোৱা! সেই  বুলিয়েই নীহকূলৰ শূদিৰৰ সতে বিয়াত  বহিবনে? এই  গল্পটিত  অৱশ্যে শ্লেষ অথবা ব্যংগাত্মক ভাষা নাই--গভীৰ জীৱন উপলব্ধিৰ গল্পভাষাৰেহে গল্প  নিৰ্মাণ কৰা হৈছে। এই গল্পটিয়ে যেন মামণি ৰয়চম  গোস্বামীৰ অনাখৰী মানুহৰ অভিজ্ঞতাৰ ‘সংস্কাৰ' গল্পটিক আধুনিক শিক্ষা, তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ জগতখনৰ প্ৰেক্ষাত প্ৰতিষ্ঠা  কৰি  একধৰণে সম্প্ৰসাৰিত ৰূপহে  দিছে!এৰা। সময় সলনি হয়। কিন্তু কৰবাত যেন মানুহৰ প্ৰবৃতি সলনি নোহোৱাকৈ ৰৈ যায়!

গল্পৰ দৰ্শনৰ ক্ষেত্ৰত তেখেতে দ্বান্দ্বিক মতবাদৰ বিশ্বজনীন মতাদৰ্শেৰে  উদ্বুদ্ধ ।  ইয়াৰ লগতে  সাহিত্যৰপৰা  আহৰিত  বিশ্ববীক্ষাৰে  গল্পৰ প্ৰেক্ষা তৈয়াৰ কৰিবলৈ লাভ কৰা প্ৰেৰণাৰ বাবেই গোলাঘাটৰ দৰে এখন মফচলীয় চহৰৰ  বাসিন্দা হৈও জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্প সাৰ্বজনীন আবেদনেৰে সিক্ত হৈ উঠিছে।এই গল্পবোৰ  স্থানীয়  হৈও  বহুক্ষেত্ৰত আন্তৰ্জাতিক।  এইবোৰৰ উপযুক্তভাৱে ইংৰাজী আৰু আন ভাষালৈ  অনুবাদ হোৱাটো এক প্ৰয়োজনীয় কাম। তেতিয়া এই গল্পবোৰে আন্তৰ্জাতিক পাঠকো লাভ কৰিব।  

বৰ্তমানে সৃষ্টিশীল লোকসকলে সন্মুখীন হোৱা সংকটৰ সন্মুখত জেহিৰুল হুছেইনৰ  দৰে গল্পকাৰৰ  গল্পই  মানুহৰ অধিক কাষলৈ যোৱাৰ প্ৰাসংগিকতা দাবী কৰে। এই গল্পবোৰৰ বিষয়ে অধিক আলোচনা হোৱাৰ প্ৰয়োজন আছে।  মানুহৰ প্ৰতি ভালপোৱাৰ ভাৱনাৰে সমুজ্জ্বল এই গল্পবোৰ মানুহৰ কাষলৈ যোৱাটো সময়ৰ দাবী। সাম্প্ৰদায়িক বিভেদৰ ৰাজনীতিয়ে সকলোকে গ্ৰাস কৰাৰ কঠিন সময়ত সমাজৰ  সকলো অংশৰ মানুহৰ মাজত ঐক্য, সংহতিৰ  উদ্দেশ্য আগত লৈ লিখা জেহিৰুল হুছেইনৰ  সাৰ্থক গল্পবোৰৰ জেউতিয়ে সাহিত্যত সঠিক বাট নিশ্চয়েই দেখুৱাব বুলি আশা  কৰিব পাৰি।

(১৯ আক্টোবৰত নতুন সাহিত্য পৰিষদৰ গোলাঘাট জিলাৰ উদ্যোগত গোলাঘাটত অনুষ্ঠিত হোৱা ‘জেহিৰুল হুছেইনৰ সাহিত্য কীৰ্তি’ শীৰ্ষক আলোচনাচক্ৰৰ ‘জেহিৰুল হুছেইনৰ গল্প’ শীৰ্ষক বক্তৃতা)