মাজুলীৰ দুটি সাধুঃ এটা পুৰাতনৰ, এটা সমকালৰ

পুৰাতনৰ সাধু

আমি সৰু থাকোঁতে শুনা এটি সাধুকথা। আজি কবলৈ মন গৈছে।

 

মাজুলীৰ কোনো এখন গাৱঁত এক আছিল জনগোষ্ঠীয় দম্পত্তি। নিজৰ সমাজত সুখে-দুখে আছিল। পাচে, কাষৰ বৰ্ণহিন্দু সমাজখনৰ ধৰ্মীয় ৰীতি-নীতিৰ ৰেহ-ৰূপ দোখি তেওঁলোকে মনতে পৰম সন্তোষ পায়। নিজৰটো হীন যেন দেখি পায়। এনেকৈয়ে  এদিন তেওঁলোকৰো গোষ্ঠীৰ সাজ সলাই বৰ্ণহিন্দুৰ ধৰ্মৰ পোচাক পিন্ধিবলৈ মন গ’ল।তাৰপিছত হ’ল কি, এদিন স্বধৰ্ম এৰি দি তেওঁলোকে অন্য পন্থাক ধৰ্ম বুলি আঁকোৱালি ল’লে। গিয়াতি-কুটুম্বক এৰি নতুন ধৰ্মলৈ আহি ভাবিলে- সামাজিক অৱস্থানৰ এঢাপ ওপৰলৈ উঠিলোঁ দেও।ৰইখা।   

পিচে নতুন ধৰ্মত এশ এবুৰি নিয়ম।ধীতি-নীতি। পোনতে সকলো ঠিকেই আছিল বাৰু। পিচে লেঠা লাগিল তেতিয়াহে, যেতিয়া দম্পত্তিহালৰ মহিলাগৰাকী সিপুৰীলৈ গ’ল? মৃতকে সৰগলৈ যোৱাৰ শৰাধৰ শুচি  কৰাৰ বিনিময়ত শৰাধৰ কাজ-কৰ্মত পুৰোহিতৰ যোগেদি মৃতকে সৰগত ব্কযৱহাৰ কৰিবলৈ ঢেৰ বস্তু দিবলগীয়া হ’ল। এইদৰে ধৰৰ কেবাবিধো মবল্যবান সামগ্ৰী পুৰোহিতৰ হাতেৰে সৰগলৈ বুলি ঘৰৰ ভিতৰৰপৰা ওলাই গুচি গ’ল।

ধৰ্মান্তৰিত হোৱা জনগোষ্ঠীয় মানুহ। নীতি-নিয়মৰ আওতাত সোমালেও বৰকৈ ভূ-ভা নাপায়। মনতে সদায় ভাবি থাকে- পুৰোহিতৰ হাতেৰে অতবোৰ বয়-বস্তু দিলোঁ, মানুহজনীয়ে বা সৰগত পালেনে নাই? এইবুলি মনৰ দুখতে সন্ধিয়া সন্ধিয়া মৰিশালিলৈ গৈ আইৰ মুখৰ দোৱন এৰি নতুনকৈ লোৱা ভাষাতে ৰাউচি জোৰেগৈ,

 গটিতো (ঘটিতো) দিলোঁং, পালিং কি নেপালিং

বাটিতো দিলোং, পালিং কি নেপালিং

কাঁহীখন দিলোং, পালিং কি নেপালিং

 

পুৰোহিতে দেখিলে, কথা বিষম। পুৰোহিতালিৰ ভিকাচন ভাগেহে এতিয়া। মৃতকৰ সকামৰ নামত ঘটি-বাটি-কাঁহী সৰকালে বুলি ৰৌজাল-বৌজাল হৈ যাব। কিবা বুধি কৰিব লাগিল।

এইবুলি পুৰোহিতে এদিন  মৰিশালিৰ পিচপিনে লুকাই থাকিলগৈ। যেই জনগোষ্ঠীয় মানুহজনে ৰাউচি জুৰিবলৈ ধৰিলে,

-    

গট গটিতো (ঘটিতো) দিলোঁং, পালিং কি নেপালিং

লুকাই থকা পুৰোহিতে মহিলাৰ দৰে নাঁকীসুৰীয়া মাতেৰে ততালিকে ক’লে- ‘পালুং,পালুং’

-    বাটিতো দিলোং, পালিং কি নেপালিং

লুকাই থকা পুৰোহিতে মাত দিলে- ‘পালুং,পালুং’

-    কাঁহীখন দিলোং, পালিং কি নেপালিং

লুকাই থকাৰপৰা মাত ওলাল-‘পালুং,পালু”

এইবাৰ বৰলাৰ সঁচাকৈয়ে ভয় লাগিল। মানুহজনীৰ আত্মাটো আহি মাত দিছে নেকি! সি আৰু ভয়তে মৰিশালিৰফালে মু’ নকৰা হ’ল।

সাধুকথাটো পিচে তাতেই ওৰ নপৰিল। যেতিয়াই মাজুলীবাসীক ইটো-সিটো দিয়াৰ নামত ৰাজনীতিৰে ঠগোৱা হয়, তেতিয়াই আশাহত মানুহৰ চেতনালৈ পুৰোহিতৰ টেঙৰালিৰ কাহিনীটো উঠি আহে

 

গটিতো (ঘটিতো) দিলোঁং, পালিং কি নেপালিং

বাটিতো দিলোং, পালিং কি নেপালিং

কাঁহীখন দিলোং, পালিং কি নেপালিং

 

  সমকালৰ সাধুঃ

এখন দলং বনাম গুটীয়া নাৱৰ ভাৰসা 

নৈৰ ওপৰেৰে দলং আছিল তেওঁলোকৰ সপোন।পাচে, সপোন নফলিয়াইহে নফলিয়ায়।  এনেকৈয়ে বহু যুগ পাৰ হৈ গ’ল।

হঠাতে গোটেই মাজুলীৰ আকাশ-পাতল ফাটি ঢৌ উঠিল। এইবাৰ ৰাজ্যত জনগোষ্ঠীৰ লোক এজন  মূখ্যমন্ত্ৰী হ’ব। আপোনালোকৰ মাজুলীৰপৰাই টিকেট খেলিব। জিকাই দিব পাৰিলেই বৰহমপুত্ৰৰ ওপৰেৰে সপোনৰ দলংখন পাব। 

এইবাৰহে এইবাৰ। নেৰিবা। 

চাৰিখুঁটি তল-ওপৰ কৰি নামঘৰে নামঘৰে, গাঁৱে-ভূঞে, চাঙে চাঙে দলদোপ-হেন্দোলদোপ লাগিল। তেখেত জিকিল। ৰাজ্যবাসীয়ে পালে এজন জনগোষ্ঠীয় মূখ্যমন্ত্ৰী। আৰু  মাজুলীবাসীয়ে আশা কৰা মতে পালে সপোনৰ  দলঙ। এবাৰ নহয়, দুবাৰকৈ ভূমি-পূজন কৰি কাম-কাজ আৰম্ভ হ’ল। তড়িৎ  গতি দেখি সকলোৱে কবলৈ ধৰিলে-দুবছৰৰ ভিতৰতে দলঙৰ কাম হ’ব। নহয় নহয় চাৰিবছৰমান লাগিব। 

লাগিবনে? হওক দিয়া। মুঠতে ৰাইজক দলং এখন লাগে। এটা দুটাকৈ দলঙৰ খঁটুাৰ শাৰীয়ে মনলৈ আনিলে আশাৰ বতৰা। 

পাঁচবছৰ পাৰ হ’ল। ঘূৰি ভোট আকৌ আহিল।এইফালে খোদ দিচপুৰত মূখ্যমন্ত্ৰী সলনি হৈ গ’ল। তাৰপিছত কি হ’ল? নতুন মূখ্যমন্ত্ৰীয়ে পুৰণা মূখ্যমন্ত্ৰীয়ে দিয়া দলঙৰ গতি কি কৰিলে?

মাজুলীবাসী ঐ, দলংখন পালিং কি নেপালিং। 

সিদিনা দেখিলোঁ দলঙৰ খুঁটাৰ শাৰীটোৰ গতি কি হ’ল? কিছুমান খঁটাৰ চিন-মোকাম নাই। থকাকেইটাৰ  লোহা কাটি কাটি  চুৰ কৰি কৰি লৈ গ’ল। খুঁটাবোৰ হাৱা হৈ গ’ল। 

দলঙৰ খুঁটাবোৰ ক’লৈ গ’ল? থকাকেইটাৰ লোহাবোৰ কোনে চুৰি কৰি লৈ গ’ল?

পুৰাতনৰ সাধুটোৱে নতুন মোৰ ল’লে। 

 গটিতো (ঘটিতো) দিলোঁং, পালিং কি নেপালিং

বাটিতো দিলোং, পালিং কি নেপালিং

কাঁহীখন দিলোং, পালিং কি নেপালিং

মাজুলীবাসী ঐ,  দলংকণ পালিং কি নেপালিং!

 

নাক মোহাৰিলেই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ ওলোৱা  নতুন মূখ্যমন্ত্ৰীক কোনেও সুধিবলৈ সাহ নকৰে-দলঙৰ খুঁটাৰ লোহাবোৰে কোনে চুৰ কৰি নিলে?এখন দলঙৰ নামত ৰাইজৰ ভাৰসাক কোন ঠগে  ঠগিলে?

মুখ বন্ধ।আও, মাত নামাতিবা। 

নিশাৰ ভিতৰত হাৱা হৈ যোৱা খুঁটাবোৰ দেকি ৰাইজকখনেহে ইজনে-সিজনক সোধে- মাজুলীবাসী ঐ,  দলংকণ পালিং কি নেপালিং!

উত্তৰ আশা নকৰিবা দেও। 

কোনোবাই সুধিবলৈ সাহ কৰিবনে-মূখ্যমন্ত্ৰী ডাঙৰীয়া, আমাৰ মাজুলীবাসীৰ দলংখনৰ কি হ’ল? তাহানিৰ পুৰোহিতে  গোষ্ঠীৰ নিচলা মানুহৰ ঘটি-বাটিৰ হাত-চাফাই  কৰাৰ দৰে ৰাজনীতিৰ মেৰপাশত  আপোনালোকে দলঙৰো হাত-চাফাই কৰি দিলে নেকি- জোনমনি ৰাভাৰ কে’চচোৰ দৰে, উচ্ছেদৰ সাম্প্ৰদায়িক বিৱৰৰণীৰ দৰে, হস্পিতালৰ এন আই চি ইউত গেৰাই যোৱা কমমানিটিৰ দৰে! 

 

 

 উৎকৃষ্ট সাহিত্যই  যুগৰ  সকলো ষড়যন্ত্ৰ পাৰ হৈ যায়

সত্যৰ মৃত্যু (death of truth) বোলা কথাষাৰ বেচ আমোদজনক। কোৱা হয় যে, সত্যৰ মৃত্যু (death of truth) হৈছে। এতিয়া আমি যিসময়ত বাস কৰিছোঁ, এয়া উত্তৰ-সত্য(Post Truth)ৰ যুগ। আচলতে সাহিত্যত উত্তৰ-সত্য আৰু উত্তৰ-আধুনিক দুয়োটা আমাৰ বাবে  অলপ আমোদজনক বিষয়। 

আচলতে সত্যৰ মৃত্যুনো কিদৰে হৈছে? এই সময়চোৱাত  আচলতে অলেখ প্ৰপাগণ্ডাৰে প্ৰকৃত সত্যক ঢাকি ৰাখিবলৈ অনেক অৰ্ধসত্য, আৰু সত্যৰ অপলাপ মানুহৰ মাজলৈ  এৰি দিয়া হৈছে। প্ৰচাৰ মাধ্যম, সংবাদ মাধ্যম, ৰাজনৈতিক দলৰ আই টি চে’ল- ইত্যাদি নানা আহিলাৰে সত্যৰ প্ৰকৃত ৰূপ ঢাকি ৰখা হৈছে।  যেন এই  মহাশক্তিমানসকলে যিখন  জগত আমাক দেখুৱাব, সেইখন জগতহে যেন আমি চাব পাৰিম।  চাবলৈ বাধ্য। 

হয়তো এই  অৰাজক পৰিবেশটো বহু পৰিমাণে সঁচা। তথাপি কব  লাগিব যে,  উত্তৰ সত্য  সত্যৰ পৰৱৰ্তী যুগত বাস কৰাৰ সময়তো কিন্তু বহু  চেষ্টাৰ পিছতো  প্ৰকৃত সত্যক ঢাকি ৰাখিবলৈ কোনোৱেই এশ শতাংশ সক্ষম হোৱা নাই। কিয়নো বহু কাৰচাজি কৰা পিছতো কিন্তু তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ জগতখন বহু পৰিমাণে গণতান্ত্ৰিক। তাৰেই সুযোগত  আজিৰ মিথ্যাচাৰ  কাইলৈ প্ৰট হৈ পৰিছে। বহুসময়ত  উভয়পক্ষৰ যুদ্ধখন সত্যক প্ৰতিষ্ঠা কৰা আৰু সত্যক ঢাকি ৰাখি বলৈ প্ৰয়াস কৰাসকলৰ মাজৰ নিৰন্তৰ যুদ্ধ বুলিহে কব লাগিব। অৱশ্যে ইয়াত সময়ৰ হানি হয়।

সাহিত্যৰ ক্ষেত্ৰখনতো সত্যৰ  অপলাপ আৰু  অৰ্ধসত্যৰ বাতাবৰণ চলে। তদুপৰি চলে  কিছুমান বিশেষ মানুহক  নস্যাৎ কৰাৰ প্ৰৱণতা, তাকো ৰজাঘৰীয়াসকলৰেই প্ৰচেষ্টাত। যিসকলে প্ৰতিকূল সময়ত ৰজাঘৰীয়াৰ  স্তাৱক হব পৰা নাই, মানুহৰ কল্যাণৰ বিপৰীতে লোৱা যিকোনো পদক্ষেপৰ বিৰোধিতা কৰিছে, মনে মনে থকা নাই--তেওঁলোক  সকলোৱেই  নস্যাৎকৰণৰ চিকাৰ।  

 কিন্তু প্ৰকৃত সৃষ্টিশীল  জগতৰ লোক এজন যিদৰে  সদায় বোবা হৈ থাকিব নোৱাৰে, সেইদৰে  selective হবও নোৱাৰে। তেতিয়া তেওঁ নিজেই ধৰা পৰি যাব, বা  স্ব-বিৰোধিতাত হেৰাই যাব।

ততাপি কব লগিব যে,  যিকোনো সৃষ্টিশীল কৰ্মৰ দৰেই সাহিত্যয়ো আচলতে অলপ appreciation বিচাৰে। এনেদৰে সহজতে কৈ দিব পাৰি যে- তোমালোকেনো কি সোণৰ সোলেং লিখিছা যে, অনবৰতে আমাৰ appreciation বিচাৰি ফুৰিছা? কথাটো হয়তো কিছু পৰিমাণে  সঁচা। কিন্তু অনাদৰত বহু কথা মৰহিও যায়।

এই সকলোবোৰৰ পিছতো অৱশেষত  এটা আশা জীয়াই থাকে যে-উৎকৃষ্ট সাহিত্যই যুগৰ  সকলো ষড়যন্ত্ৰ অতিক্ৰম কৰি যায়।সাহিত্যত  ষড়যন্ত্ৰ বা নস্য্যৎকৰণৰ ধাৰণা  নতুন কথা নহয়। জেমচ জয়েচৰ  ‘ইউলিচিছ’ উপন্যাসখনৰ  সন্দৰ্ভত এটি লিখনিয়ে বহু কতাই ভবাই তুলিলে। এই উপন্যাসখনে  দুবছৰ আগতেই ইতিমধ্যে প্ৰকাশৰ এশ বছৰ অতিক্ৰম কৰি গৈছে।  অলপতে ‘দ্য পেৰিচ ৰিভিউ’ আলোচনীখন চাই থাকোঁতে হঠাতে উপন্যাসখনৰ সন্দৰ্ভত এটা বিশ্লেষণ পঢ়িবলৈ পালোঁ।

 ১৯২৩ চনত প্ৰকাশ হোৱাৰ সময়তে উপন্যাসখনে পাৰ হ’বলগীয়া হৈছিল সংকটময় বাট। কেইবাবাৰো চেঞ্চৰশ্বিপ ব’ৰ্ডৰ নিষিদ্ধতাৰ সন্মুখীন হোৱা উপন্যাসখন সমালোচকসকলৰ  তীব্ৰ সমালোচনাৰো সন্মুখীন হয়। আয়াৰলেণ্ডক ডাবলিন চহৰৰ এটা দিনৰ পৃষ্ঠত ৰচিত ১৩০০ৰো অধিক পৃষ্ঠাৰ উপন্যাসখন সন্দৰ্ভত সেই সময়ৰ সমালোচকসকল আছিল অতিকৈ নেতিবাচক। কোনো কোনোৱে কবলৈ ধৰিছিল যে, ‘ইউলিচিছ’ৰ  প্পকাশৰ লগে লগে শৈলী হিচাপে উপন্যাসৰ মৃত্যু হৈছে। তেওঁলোকে কেতিয়াবা ‘ইউলিচিছ’ৰ সৃষ্টি decline of the novel আৰু কেতিয়াবা crisis of the novel বুলি কলেও, সৌভাগ্যক্ৰমে টি এচ এলিয়টৰ দৰে মহান সাহিত্যিকে উপন্যাসখনৰ সমৰ্থনত থিয়  দিছিল। তেওঁ কৈছিল, “I hold this book to be the most important expression which the present age has found; it is a book to which we are all indebted, and from which none of us can escape.”

‘দ্য গাৰ্ডিয়ান’ত প্ৰকাশিত এক প্ৰতিবেদনতো দেখিলোঁ উপন্যাসখনৰ সন্দৰ্ভত বিখ্যাত সাহিত্যিক পাওলো ক’ৱেলহ’ৰ মনোভাৱো তেনেই উচ্চ নহয়। তেখেতে অৱশ্যে পূৰ্বসুৰীসকলৰ দৰে উপন্যাসৰ মৃত্যুঘণ্টা বজোৱা নাই।

আচৰিত কথা এয়ে যে, সমালোচকৰ নেতিবাচক মন্তব্য, প্ৰাৰম্ভিক সংকটৰ পিছতো এশ বছৰৰ অধিককাল ধৰি ‘ইউলিচিছ’ এখন সৰ্বাধিক সমাদৃত উপন্যাস হিচাপে স্বীকৃতি পাইছে আৰু বিভিন্ন ধৰণে ইয়াকউদযাপন কৰা হৈছে। উদাহৰণস্বৰূপে, ২০১২ চনৰ ছয় আগষ্টত প্ৰকাাশিত ‘দ্য গৰ্ডিয়ান’ৰ উক্ত প্ৰতিবেদন অনুসৰি ‘ইউলিচিছ’ উপন্যাসখনৰ প্ৰথম প্ৰকাশৰ সময়ত ইয়াৰ ১০০০ কপি ছপা কৰা হৈছিল। প্ৰথম প্ৰকাশৰ সেই কপিবোৰৰ প্ৰতিটো কপি আজিৰ তাৰিখত ১,০০,০০০ পাউণ্ডত বিক্ৰী হয় বুলি ‘দ্য গৰ্ডিয়ান’ত প্ৰকাশ।

 ‘দ্য পেৰিচ ৰিভিউ’ৰ ইউলিচিছ সম্পৰ্কীয় লেখাটোৱে যেনিবা এইটোকে ক’লে, যে উৎকৃষ্ট সাহিত্যই যুগৰ  সকলো ষড়যন্ত্ৰ পাৰ হৈ যায়।